Tên khoa học : Vermonia patula (Ait.) Merr

Tên đống nghĩa: Vermoniu chinensis less.

Tên nước ngoài: Common tronweed. ash - coloured fleahane (Anh)

Tên khác : Cúc bạc đầu \

Họ : Cúc ( Asteraceae)

1 Mô tả

 Cây thảo, sống hàng năm, cao khoảng 60 cm, có khi đến 1 m. Thân cứng, hình trụ, hơi có lông, thường phân cành ở khoảng giữa Cành mảnh, có khía mờ. Lá mọc so le, hình thoi, dài 2,5 – 5 cm, rông 1 – 1,5 cm, gốc thuôn, đâu hơi nhọn, mép khía rang, mut dưới phủ tông trắng, cuống lá đài 1,5 cm, lá ở ngọn gần như không cuống.

Cụm hoa moc ở đâu cành thành ngù có lá, cuống dài 4 - 6 cm, mang nhiều đầu hình cầu, hoa màu tím, tổng bao có lá bắc ở dưới ngắn dạng gai, lá bắc trên hình bầu dục, có lông ở mặt ngoài, tràng hình tru, có 5 thuỳ có tuyến, nhị có bao phấn  xe ở gốc và nhon ở đầu, mào lông dài rụng sớm Quả bế có 4 – 5 cạnh , nhẵn .

 Mùa hoa quả: tháng 6 – 10

2 Phân bố, sinh thái

Vernonia Schreb là một chi lớn gốm các loài phân bổ rộng  rãi từ vùng ôn đới đến nhiệt đới. Ở Việt Nam, chi này có 25 loài, trong đó nụ áo tím được coi là loài cỏ dại, phân bố rải rác khắp nơi, từ độ cao khoảng 1000 m trở xuống Vùng phân bố của nụ áo tím trên thế giới bao gồm Ấn Đô, Trung Quốc, Lào và các nước khác ở vùng Đông - Nam Á

Nụ áo tím thường mọc lẫn với các loại cỏ thấp trên đât ẩm ở vườn, bãi hoang quanh làng bản, ven đường đi và mương rẫy. Ra hoa quả nhiếu vào cuối mùa hè đến đầu mùa thu, Hat nhỏ dễ phát tán, cây con mọc từ hạt rải rác từ cuối mùa xuân đến đấu mùa hè. Ở Ấn Độ và đảo Ja Va, ngọn non được dùng làm rau xanh

3 Bộ phận dùng

Toàn cây, thu hái quanh nam, tốt nhất vào mùa hè, rửa sạch dùng tươi hay phơi khô

4 Tác dụng dược lý

Viện dược  liệu đã nghiên cứu một số tác dụng được lý của nụ áo tím và thu được kết quả như sau:

 1 Tác dụng kháng proge ofagen. Dùng phương pháp McPhail thử trên thỏ cái chưa trưởng thành 600 - 700g, lô tiêm estrasid 6 ngày, sau đó tiêm progesteron 5 ngày rồi xét nghiêm tổ chức học mêm mạc tử cung, thấy lớp đệm và tuyến phát triển mạnh

Ở lô cho uống cao nụ áo tím chiết cồn  liều tính theo (dược liệu khô là 10g/kg và 20g/kg, thấy  lớp đệm và tuyến giảm 33% Ðiểu đó chứng  tỏ nụ áo tím có tác dụng kháng progestagen khá

2, Tác dụng kháng estrogen dùng phương pháp Lerner thử trên chuột nhắt cái trưởng thành (  cắt bỏ cả 2 bên buồng trứng, rồi chăm sóc chuột 15 ngày Kiểm tra tế bào âm đạo , nếu đã cắt tốt thì không thấy tê bào sừng. Sau đó chia chuột làm 3 lô, lô đối chứng không dùng gì sẽ vẫn không thấy tế bào sừng . Lô chuẩn dùng eslrasild ,100% có tế bào sừng . Lô extrasid có dùng dịch  chiết nụ áo tím liều 5 g/kg, 60 % có tế bào sừng : liều 10g/kg thì 50% có tế bào sừng . Điều đó chứng tỏ nụ áo tím có tác dụng kháng estrogen khá

3 Tác dụng co bóp tử cung  : Trên tử cung chuột lang cô lập theo phương pháp Magnus , dịch chiết nụa áo tím 1:1 với nồng độ từ 0,5 đến 4% trong dịch nuôi có tác dụng chủ yểu . Trên tử cung thỏ thí nghiệm tại chỗ theo phương pháp Nicolaev liều 2,5 – 3 ml/kg , sau khi uống 2 giờ , có tác dụng tăng co bóp rõ rệt

4 Tác dụng chống viêm cấp : trên mô hình gây phùi chân chuột bằng kaolin ở chuột cống trắng , với liều tính theo dược liệu khô là 10g/kg : phù giảm 45,5%

5 Tác dụng chống viêm mạn : trên mô hình gây u hạt thực nghiệm ở chuột cống trắng , liều 10g/kg u hạt giảm 30,9% và liều 15g/kg giảm 40,9%

6 Tác dụng trên tuyến ức : Nụ áo tím với liều 10g/kg và 15g/kg  ở chuột cống non , không thấy có ảnh hưởng trên tuyến ức

7 Độc tính cấp : Đã xác định được LD₅₀ ở chuột nhắt trắng dùng uống tính  quy ra dược liệu khô của nụ áo tím là 48,75g/kg

8 Tác dụng tên tăng sinh bạch cầu : Cao chiết bằng ether dầu và chiết bằng cloroform cây nụ áo tím có tác dụng ức chế tăng sinh bach cầu dòng lympho L 1210 và tế bào u P 388 dòng lympho trong thí nghiêm in vitro . Từ cao chiết clorofrom đem tinh chế sơ bộ , có tác dụng trên tế bào u P388 cả in vitro và in viro     

5 Tính vi, công năng

Nụ áo tím  có vị đắng, ngọt, tính mát, có tác dụng bổ , hạ  sốt, làm ra mối hôi, tán hàn, làm se, vảm tiêu chảy

6 Công dụng :

Toàn cây nụ áo tím được dùng để chữa viêm ruột – dạ dày cấp tính , tiêu chảy , cảm mạo phong nhiệt , nhức đầu , sốt , cảm lạnh , sốt xuất huyết . Dùng cho phụ nữ chữa rong huyết hoặc sau khi sinh đẻ uống để trừ hậu sản . Dùng ngoài , giã đắp trị mụn nhọt . Ngày 15-30g sắc uống

7  Bài thuôc có nụ áo tim

Chữa sốt xuất huyết : Nu áo tím 15 g, vỏ núc n ác hoặc lá khế  10 g, nụ hoè 5 g. Các vị  sao vàng sắc chia 2 lần uống trong ngày. Dùng  liều  3 5 5 ngày (kinh nghiệm của Thái Bình)

2. Chữa  rong kinh: (Cả cây  nụ  áo tím 20 g. toàn  cây bạc  thau hoa đầu ( argyreia capitafa Choisy) 10 g, lá ngải cứu 5 g. sắc uống trong ngày, dùng 3 - 5 ngày. Có thể giã nát... ép. lấy nước uống

3 Bài thuốc cai đẻ :  Toàn cây nụ áo tím, lá chàm mèo... là ké hoa đào, và dây tơ hống vàng (Sưu tân ở miền núi phía bắc, cần nghiên cứu xác minh)