• Còn gọi là chỉ xác, chỉ thực, xuyên chỉ xác 
• Tên khoa học Citrus sp 
• Thụôc họ Cam Rutaceae 
• Chỉ thực (Fructus Surantii immature) và chỉ xác (Fructus Citri aurantii) đều là quả phơi khô của chừng hơn 10 cây chi Citrus và Poncirus thuộc họ Cam Rutaceae nhưng thu hái ở thời kỳ khác nhau. 
• Chỉ thực là quả hái vào lúc còn non nhỏ, có khi do bị gió mạnh tự rụng dưới gốc cây (theo chữ Trung quốc chỉ là tên cây, thực là quả) 
• Chỉ xác là quả hái vào lúc gần chín. Thường bổ đôi để phơi cho chóng khô. Chỉ xác thường to hơn chỉ thực và thường bổ đôi. Chỉ vẫn là tên cây, xác là còn vỏ và xơ vì quả bổ đôi phơi khô ruột quả bị quắt lại.

A. Những cây cung cấp chỉ thực và chỉ xác 

• Ngay tại Trung quốc người ta cũng hái chỉ thực và chỉ xác ở rất nhiều cây khác nhau, đây chỉ kể một số cây chính: 

          Poncirus trifolia Raf tên Trung quốc là chỉ hay cây kết 

          Citrus wilsonii Tanaka tên Trung quốc là hương viên 

          Citrus aurantium L tên Trung quốc là ton đăng hay cây đầu đăng, bì đầu đăng

          Citrus anrantium L var amara Engl tên Trung quốc là đại đại hoa 

• Ở Việt nam ta cũng hái rất nhiều cây khác nhau thuộc họ Cam quýt, việc xác định tên chính xác còn chưa làm được. thường người ta nói đến cây chấp có lẽ thuộc vào cây Citrus hystrix D.C 

B. Phân bố, thu hái và chế biến 

• Những cây có thể cho chỉ thực và chỉ xác mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi ở miền Bắc và miền Nam nước ta. Những năm trước thu mua ở nhiều tỉnh nhưng trong măm 1962 chỉ thu mua chủ ýêu ở Hà tỉnh. Ta có thể nghiên cứu sử dụng những quả rụng ở những nông trừơng chanh cam của ta tại các tỉnh Bắc giang, Bắc ninh, Nghệ An, Thanh Hoá.
• Muốn có chỉ thực thường vào các tháng 6, người ta nhặt những quả non, rụng dưới gốc cây rồi đem phơi khô hay sấy khô. Nếu quả to thì bổ đôi mà phơi cho chóng. Khi phơi không nên phơi nắng quá, quả sẽ có màu vàng xấu.
• Muốn có chỉ xác vào tháng 7-8 hái những quả gần chin, vỏ còn xanh bổ đôi rồi phơi hay sấy khô. 

C. Thành phần hoá học 

• Chỉ thực chỉ xác của ta chưa thấy có tài liệu nghiên cứu.
• Nghiên cứu chỉ thực của tỉnh Tứ xuyên Trung quốc năm 1958 hệ dược, Viện y học Bắc kinh tìm thấy 0.09% ancaloit, 20,49% glucozit, 5,86% saponin. Trong chỉ xác tại đó ngừơi ta chỉ thấy có 9,89% glucozit.
• Các hoạt chất khác chưa rõ.

D. Tác dụng dược lý 

• Trong những năm 50, một số tác giả Trung quốc đã nghiên cứu tác dụng của chỉ thực và chỉ xác trên súc vật, sau đây là một số kết quà: 

1. Tác dụng trên tử cung và trên dạ dày ruột: năm 1955, Diêm Ứng Bồng báo cáo (Trung hoa y hoc5 tạp chí 5:433-437) đã dùng xuyên chỉ thực giang chỉ xaác, giang chỉ thực, hồ chỉ xác, hồ chỉ thực chế thành dung dịch nước 100% ( thể tích) rồi thí nghiệm trên động vật thì thấy rằng trên tử cung cô lập của chuột nhắt, dù có hay không có thai đều có tác dụng ức chế, nhưng cũng có trường hợp không thấy có tác dụng. đối với ử cung cô lập của thỏ hay tại chỗ, dù có hay không có thai đều có tác dụng hưng phấn, nhưng cũng có trường hợp không thấy có tác dụng hay có tác dụng ức chế. Đối với mẫu ruột cô lập của chuột nhắt thì chủ ýêu thấy tác dụng ức chế, nhưng cũng có trường hợp không thấy phát sinh phản ứng. đối với 36 lần thí nghiệm trên mẫu ruột tại chỗ thì thì thấy có tác dụng ức chế.
2. Tác giả còn dùng chỉ thực, chỉ xác chế thành cồn thuốc và cao lỏng để thí nghiệm so sánh vớ dung dịch nước thì thấy tác dụng giống nhau, sánh với tác dụng của adrenalin thì tác dụng cũng giống nhau. Tuy nhiên tác dụng của thí nghiệm so sánh trên tử cung cô lập của chuột nhắt hay trên mẫu ruột cô lập của thỏ thì thấy tác dụng của adrenalin ngắn hơn là tác dụng của cồn chỉ xác và cao lỏng chỉ xác.
3. Năm 1956 Chu Tử Minh (Trung hoa y học tạp chí 10;946-953) đã báo cáo dùng giang chỉ xác và giang chỉ thực, xuyên chỉ thực và xuyên chỉ xác chế thành thuốc sắc 100% (heo thể tích) cho súc vật uống và thụt (đối với thỏ) hoặc cho vào qua lỗ dò của tử cung thỏ, dạ dày và ruột chó đẻ thí nghiệm lâu dài tì thấy đối với tử cung của thỏ dù co hay không có chửa đều thấy tác dụng hưng phấn, đi tới co thắt mạnh lên, có thể tới co cứng. Đối với dạ dày và ruột chó cũng thấy tác dụng hưng phấn, làm cho dạ dày và ruột chuyển động mạnh lên nhưng có quy luật. Tác giả cho rằng phản ứng của tử cung thỏ và của người đối với thuốc rất giống nhau, vậy có phải vì chỉ thực và chỉ xác có tác dụng hưng phấn đối với tử cung thỏ mà trong đông y đã dùng chỉ thực, chỉ xác để chữa sa tử cung, còn tác dụng trên dạ dày và rụot cô lập hoàn toàn ngược lại với tác dụng trên dạ dày và ruột tại chỗ có phải là có quan hệ đối với vỏ não không.
4. Tác dụng trên mạch máu, bộ máy tiết niệu và hô hấp: diêm ứng bổng đã dùng nước sắc 100% chỉ thực và chỉ xác thí nghiệm đối với huyết áp của chó đánh mê, đo dung tích thận, lượng nước tiểu, tác dụng trên tim ếch cô lập (phương pháp Straub) trên huyết qaủn một loại cóc (phương pháp Frohlich) và trên khí quản của chuột bạch đã đi dến kết luận sau: 

a. Huyết áp tăng cao, dung tích của thận giảm xuống.
b. Nồng độ thấp làm cho tim cô lập của loại cóc co bóp mạnh, nhưng nồng độ cao sự co bóp lại giảm.
c. Tim tĩnh mạch chó gây mê thì thấy tiết niệut ạm ngừng lại.
d. Có tác dụng co thắt nhẹ đối với mạch máu của loại cóc.
e. Không thấy tác dụng giãn nỡ hay co thắt đối với khí quản của chuột bạch. Thí nghiệm bằng cồn hay cao lỏng chỉ thực và chỉ xác đều thấy kết quả tương tự.

E. Công dụng và liều dùng 

• Chỉ thực và chỉ xác đều là những vị thuốc thông dụng trong đôngy y. theo tài liệu cổ chỉ thực và chỉ xác có vị đắng, tính chua, hơi hàn, vào hai kinh tỳ và vị. tác dụng phá khí, tiêu tích, hoá đờm, trừ bĩ (bang ở bụng), lợi cách. Khoan hung. Chỉ thực chỉ xác tác dụng giống nhau nhưng chỉ xác yếu hơn. Mặc dù trong các quả này lúc tươi có chứa tinh dầu nhưng người ta ít chú ý dùng tinh dầu, vì các vị này càng để lâu càng cho là tốt hơn.
• Cả hai vị là những thuốc có tác dụng giúp sự tiêu hoá, trừ đờm, táo thấp, lợi tiểu tiện ra mồ hôi, yên dạ dày, ruột...
• Ngày dùng 6-12g (có thể hơn) dưới dạng thuốc sắc. dùng riêng hay phối hợp với các vị khác.

Đơn thuốc có chỉ thực và chỉ xác 

• Chỉ truật thang: chỉ thực 20g, bạch truật 6g, nước 600ml, sắc còn 200ml, chia 3 lần uống trong ngày. Dùng trong những trường hợp dạ dày và gan kém hoạt động, không đi ỉa được.
• Bài thuốc chữa trẻ con đi lỵ, ăn uống thất thường: chỉ xác sấy khô tná nhỏ. Mỗi ngày cho uống 2 lần, mỗi lần 3g. 
• Chữa đại tiện khó khăn: chỉ thực 20g, bồ kết 20g. hai vị tán nhỏ, làm thành viên bằng hạt ngô, mỗi ngày uống 10 viên vào buổi tối, trước khi đi ngủ. 
• Người ta còn dùng chỉ thực và chỉ xác để chữa ho hen, đờm xuyễn. Tuy nhiên trong đông u người ta còn khuyên là phụ nữ có mang gầy yếu bà những người tỳ vị hư hàn mà không thấp và tích trệ thì không nên dùng.