Tên khoa học : Nelumbo nuciferu Gaertn.

Tên đồng nghĩa: Nelumbium nelumbo (L.) Druce. N speciosum Willd.

Tên khác: Liên, ngậu (Tày), bó bua (Thái), lìm ngó (Dao).

Tên nước ngoài. Sacred lotus. chinese water - lily. indian lotus, egyptian bean, baladi bean (Anh), lotus sacré, nénuphar de Chine, fève d'Égypte, Lis rose du Nil, néloinho (Pháp)

Họ : Sen súng (Nclumbonaceae).

1. Mô tả :

Cây thảo, sống ở nước, to khỏe, cao hơn 1m. Thân rễ (ngó sen) mập, mọc bò dài trong bùn, bén rễ  ở những mấu, từ đó mọc lên thân và lá Lá hình tròn, vượt lên khỏi mặt nước, đường kính 30 - 40 cm, màu lục xám. mép nguyên lượn sóng, giữa  lá thường trũng xuống, mặt sau đôi khi điểm những đốm màu tía, gân hình khiên, hần rò, cuống lá dính vào giữa lá, dài 1 m hay hơn, có nhiều gai cứng nhọn. Hoa to, mọc riêng lẻ trên cuống đài và thẳng, phủ dầy gai nhọn, đường kính 8 - 12 cm, màu hồng, hồng đỏ hoặc trắng, lá đài 3 - 5, màu luc nhạt, rung sớm, cánh hoa nhiều, những cánh phía ngoài to, khum lòng máng, những cánh giữa và ở trong nhỏ hẹp dần, giữa cánh hoa và nhị có những dang chuyển tiếp, nhị rất nhiều, màu vàng, chỉ nhị mảnh... có phần phụ (gạo sen) màu trắng và thơm; bộ nhụy gồm nhiều lá noãn rời nằm trên một dế hoa hình nón ngược (gương sen). Quả bế có núm nhọn, thường gọi là hạt sen, phần ngoài mỏng và cứng có màu lục tía, phần giữa mềm chứa tinh bột  màu trắng ngà và phần trong là lá mầm dày, màu lục sẫm.

Mùa hoa: tháng 5 - 6, mùa quả. tháng 7 - 9.

2. Phân bổ sinh thái:

Nelumbo Adans là một chi nhỏ phân bố ở vùng nhiệt đới Châu Á và Châu Mỹ  . Ở Việt Nam chi này chỉ có 1 loài là cây sen mọc hoang dại  chủ yếu ở vùng Đồng Tháp Mười, thuộc tỉnh Đồng Tháp và An Giang Theo nhân nhân địa phương, cây mọc trong trang thái tự nhiên đã có từ lâu đời Hàng trăm hécta sen mọc tập trung và gần như thuần loại  ở đây đã góp phần tạo nên cảnh quan sinh thái đặc biêt của vùng ngập nước Đồng Tháp Mười. Bên cạnh quần thể hoang dại, sen cũng là cây trồng quen thuộc ở ở các tỉnh đồng bằng và trung du, suốt từ nam đến bắc. Cây được trồng ở các vùng ao hồ nước nông và trung bình. Do ưa khí hậu nóng và ẩm của vùng nhiệt đới , nên sen cũng được trồng nhiều ở hầu hết các nước khu vực Đông Nam Á đến Nam Á, như Canpuchia, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ và một số tỉnh phía nam Trung Quốc Ở Việt Nam, có người đã đưa sen lên trồng thử ở vùng núi cao Sa Pa (trên 1500 m). nhưng cây sinh trưởng phát triển kém, thậm chí còn bị chết Sen có hệ thống thân rể phát triển, phân nhánh ngang nằm sâu ở lớp bùn đến 0,5 m từ các đốt vào phần đầu của thân rễ, hàng năm mọc lên nhiều lá. Độ dài của cuống lá tùy thuộc vào mức nước nông hay sâu, để phiến lá vượt khỏi mặt nước, thực hiện chức năng hô hấp và quang hợp.  Cây ra hoa quả nhiều hàng năm. hoa nở vào buổi sáng, thụ phấn vào buổi trưa hoặc đầu buổi chiều  Gió và côn trùng là tác nhân truyền phản quan trong của cây. Khả năng tái sinh tự nhiên của sen chủ yếu từ hạt Tuy nhiên, các đoạn thân rể cũng được sử

dụng để nhân giống Đời sống của sen phụ thuộc tuyệt đối vào sự sinh trưởng phát triển của lá. Nếu trong vòng 2 - 3 năm liền cắt bỏ toàn bộ các lá trên mặt nước, phần thân rễ của sen ở dưới bùn sẽ bị chết. Sen là cây bán tàn lụi (chỉ phần lá) vào mùa đông. Cây sinh trưởng mạnh trong mùa hè - thu. Việt Nam là nước có sản lượng sen lớn, hàng năm cung cấp từ vài trăm tấn đến 1000 tấn hạt sen cho thị trường trong nước và xuất khẩu

3. Cách trồng :

Sen chủ yếu được trồng bằng thân rê ở ao, hồ, đầm, ruộng trũng. Thời vụ trồng vào mùa xuân, khi thân rễ bắt đầu nảy mầm. Trước hết, tát cạn nước, vét lớp bùn mặt để riêng, rải một lớp lông gà, lông lợn. tóc rối, sau đó đặt thân rể với khoảng cách 0,7 - 1 m, rồi dùng bùn mặt phủ dày độ 15 -20 cm. Đợi lớp bùn mặt khô nẻ mới tháo nước vào. Có thể trồng từng đám trên vài mét vuông, về sau cây lan ra rất nhanh phủ kín mặt hồ. Những nơi không có điều kiện tát cạn nước, có thể trồng trên bè, thân rễ sẽ tự mọc lan xuống bùn ở đáy hồ và sinh trưởng phát triển. Nhiều nắng, nước lưu thông, sâu trên dưới 1m là những điều kiện lý tưởng để trồng sen. Cây ít bị sâu bệnh, hầu như không cần chăm bón. Nhưng phải giữ nước thật sạch. Không được vứt súc vật chết, phống uế, rửa đồ bẩn xuống đầm sen. Đặc biệt, không được ngâm ván thôi, sẽ làm chết sạch cả đầm sen.

Sen trồng về mùa xuân, sang hè đã có thể thu hoạch. Mùa đông cây ngừng sinh trưởng. Có thể thu hoạch sen trong nhiều năm

4. Bộ phận dùng :

Hạt còn màng đỏ bên ngoài (Liên nhục ).

Qủa thu hái khi chín (Liên thạch ).

Tâm sen là cây mầm trong hạt sen(Liên tâm )

Gương sen đã lấy quả ( Liên phòng )

Tua sen bỏ hạt gạo ở đầu ( Liên tu )

Lá sen thu hái vào mùa thu , bỏ cuống (Liên diệp )

Thân rễ thu háo quanh năm (Liên ngẫu )

Tất cả đều phơi hoặc sấy khô

5. Thành phần hóa học :

Hạt sen chứa tinh bột (thành phần chính )

Tâm sen chứa alcaloid

Gương sen chứa 4 alcaloid là nuciferin

Nhị sen có 61 thành phần thơm, dễ bay hơi trong đó các hydrocarbon

Lá sen chứa alcaloid 0,77 – 0,84%

6. Tác dụng dược lý

Nuciferin chiết từ lá sen và demethylcoclaurin từ tâm sen, người ta chiết được 2 alcaloid có tác dụng hạ áp là liensinin và một alcaloid khác không kết tinh, chất này có tác dụng hạ áp mạnh hơn  nhiều so với liensinin . chuyển iensinin thành dạng amoni bậc 4, tác dụng hạ áp kéo dài hơn. Nuciferin có  tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương, chống viêm yếu , giảm đau, chống ho, kháng serotonin và có  hoạt tính phong bế thụ thể adrenergic. Các dẫn chất nornuciferin dưới dạng hydrobromid hoặc hydroclorid, tiêm phúc mạc cho chuột nhắt trắng, gây giật rung mạnh nhất.

Nước sắc nhị sen có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, Bacillus proteus. Dịch chiết từ thân, lá và hoa sen có tác dụng kháng khuẩn đối với một số vi khuẩn gram+ vafgram- . Ngó sen có tác dụng hiệp đồng với thuốc ngủ và lợi tiểu. Các công trình nghiên cứu trên cây sen mọc ở Việt Nam cho kết quả như sau : Dịch chiết và alcaloid toàn phần của tâm và lá sen có tác dụng an thần, tăng trương lực và co bóp cơ tử cung thỏ, chống co thắt cơ trơn ruột gây nên bởi histamin và acetylcholin. Lá sen có tác dụng chống choáng phản vệ. Tác dụng an thần của tâm sen yếu hơn so với lá sen. Gương sen cso tác dụng chống chảy máu và quercetin được coi là hoạt chất có tác dụng này của gương sen. Lá sen có tác dụng bảo vệ đối với các rối loạn nhịp tim gây nên do bari clorid, làm giảm số chuột chết và chuột bị rụn tâm thất. Lá sen cũng tác dụng chống loạn nhịp tim gây nên do calci clorid và kích thích điện. Cao cồn có tác dụng mạnh hơn  cao nước. Cơ chế chống loạn nhịp tim của lá sen là do làm tăng ngưỡng kích thích tâm trương và tăng giai đoạn trơ của cơ tâm nhĩ và tâm thất. LD₅₀ của lá sen tiêm phúc mạc trên chuột nhắt trắng là 17g/kg thể trọng. Alcaloid toàn phần của lá sen tác dụng ức chế loạn nhịp tim thực nghiệm, tác dụng này của alcaloid lá sen có phần tốt hơn ajmalin. Tâm sen có tác dụng chống thao cuồng kích động, ức chế trạng thái loạn thần kinh gây hung dữ, tăng vận động ở chuột cống trắng do tiêm noradrenalin vào não thất. Tác dụng này của tâm sen phối hợp với aminazin, do đó có thể dùng tâm sen phối hợp với aminazin trong điều trị tam thần phân liệt để giảm liều và giảm độc của aminazim. Dịch chiết và alcaloid của tâm sen kìm hãm mạnh men K⁺ Na⁺ Mg²⁺ ATPase của màng tế bào, do đó kìm hãm quá trình dẫn truyền thần kinh Alcaloid của tâm ức chế men ATPase theo kiểu ức chế không cạnh tranh, nghĩa là nó có khả năng tạo phức hợp 2 thành phần enzym – alcaloid tâm sen. ATP, hoặc 3 thành phần enzym-alcaloid tâm sen. ATP, ngăn cản không cho ATPase phân hủy ATP thành ADP và photpho. Với liều nuciferin 60mg/kg thể trọng chuột nhắt trắng , không thấy có tác dụng gây đột biến nhiễm sắc thể. Nuciferin dùng cho chuột nhắt trắng có chửa với 3 liều 1,32mg/kg trong 1,2 hoặc 3 ngày liên tục không ảnh hưởng đến sức khỏe của chuột mẹ và không gây những bất thường trong quá trình phát triển phôi thai. Nuciferin có tác dụng an thần, kéo dài giấc ngủ gây bởi pentobarbital trên chuột nhắt trắng. Trên điện não đồ, với liều 100mg/kg/ngày cho thỏ uống trong 4 ngày liền, có tác dụng tăng cường quá trình ức chế trong các  tế bào thần kinh vùng vỏ não cảm giác vận động và thể lưới thân não ( tăng thành phần sóng chậm delta và giảm thành phần sóng nhanh beta). Trong thử nghiệm in vivo, nhận thấy flavonoid toàn phần của lá sen có khả năng ức chế quá trình peroxy hóa lipid màng tế bào gan chuột nhắt trắng một cách rõ rệt. Viên leonuxin bào chế từ lá sen và ích mẫu đã được áp dụng điều trị cho các bệnh nhân ngoại tâm thu thất, kết quả tốt 64%, trung bình 21%, không kết quả 15%. Viên sen vông từ lá sen và lá vông có tác dụng điều trị tốt trên bệnh nhân ngoại tâm thu thất cơ năng với tim không có tổn thương thực thể, tỷ lệ đạt hiệu quả tốt là 75%. Với liều 100 mg, thuốc không gây tác dụng phụ. Thuốc không ảnh hưởng đến chức năng co bóp thất trái.

7. Tính vị công năng:

Hạt sen có vị ngọt, tính bình vào 3 kinh tâm, tỳ, thận, có tác dụng bổ tỳ, dưỡng tâm, sáp trường, cố tinh. Lá sen có vị đắng, tính mát, vào 3 kinh can, tỳ, vị, có tác dụng thanh thử , lợi thấp, tán ứ, chỉ huyết, Hoa sen có vị ngọt đắng, tính ấm, có tác dụng an thần và cầm máu. Tân sen có vị đắng, tính lạnh, vào kinh tâm, có tác dụng thanh tâm, điều nhiệt.

 Tua sen có vị chát, tính ấm, vào 2 kinh tâm, thận, có tác dụng giữ tinh, ích thân, thanh tâm, chỉ huyết Gương sen và ngó sen có vị đắng chát, tính mát, có tác dụng thu liễm, cầm máu.

8. Công dụng

Toàn bộ cây sen được dùng làm thuốc: Hạt sen (quả bóc bỏ vỏ) dùng điều trị tỳ hư, lỵ, di mộng tinh, khí hư, hồi hộp, mất ngủ, cơ thể suy nhược, kém ăn, ít ngủ. Ngày dùng 12 - 20g, có thể đến 100g dưới dạng thuốc sắc hoặc  hoàn tán. Thường phối hợp  Với các vị thuốc khác.

Kiêng kỵ: Thực nhiệt, táo bón không nên dùng.

2. Lá sen chữa chảy máu (đạn tiểu tiện ra máu, chảy máu chân răng, xuất huyết dưới da). Ngày dùng 15 - 20g dưới dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán.

 3. Tâm sen chữa tâm phiền (hâm hấp sốt khó chịu), ít ngủ, khát, thổ huyết Ngày dùng 2 - 4g dạng thuốc sác, hãm hoặc hoàn, tán, thường phối hợp với các vị thuốc khác

+ Tua sen chữa băng huyết, thổ huyết, di mộng tinh, mất ngủ. Ngày dùng 5 - 10g, dạng thuốc sắc.

Kiếng kỵ  Cơ thể suy nhược, táo bón, tiểu tiện  bí  không nên dùng Kỵ địa hoàng, hành, tỏi,

5. Quả sen chữa ly, cấm khẩu. Ngày dùng 6 – 12g dạng thuốc sắc

6), Gương sen là thuốc  cầm máu, chữa đại tiểu  tiện  ra máu, bạch  đới, huyết áp cao . Ngày dùng 15 – 30g (1 đến 2 cái) dạng  thuốc sắc

7. Ngó sen. Thuốc cầm máu chữa đại tiểu tiện ra máu, nôn ra máu, chảy máu cam, tử cung xuất huyết. Ngày dùng 6 - 12g dang thuốc sắc

Ở Trung Quốc, sen đã được dùng như sau:

1. Lá sen chủ trị tức ngực có nóng sốt, tiểu tiện ít, đỏ, ho ra máu, kinh nguyệt  nhiều Dùng ngoài chữa dị ứng với sơn (sắc nước rửa)

Liều dùng hàng ngày; lá tươi 1/4 = 1/2 lá, khô. 4 - 12g, sắc nước uống

2. Ngó sen chủ trị ho ra máu, đại tiểu nên ra máu. Ngày dùng 20 – 40g, sắc nước uống

3. Hạt sen chủ trị  tiêu chảy lâu, tỳ hư, di tinh thận hư đái dắt  Liều  8 – 25g , sắc nước uống

 4 Tâm sen chủ trị tim hồi  hộp , lo lắng, tăng huyết áp, hôn mê do nhiệt bênh gây nên Ngày dùng 2 – 4g sắc uống

5. Tua sen chủ trị di tinh, đái són, bạch đới Liều 4 - 12g, sắc uống

Ở Ấn Độ, mật của ong hút nhụy hoa sen có tác dụng bổ và được dùng chữa bệnh mắt. Một loại bột bổ  được làm từ ngó sen, thơm ngọt, có độ dinh dưỡng cao, được dùng cho trẻ em trong các bệnh tiêu chảy, lỵ, khó tiêu Bột nhão ngó sen được đắp  trong bệnh nấm tóc và những bệnh ngoài da khác. Lá noãn có tác dụng làm dịu, bổ và chữa nôn mửa, Dịch ép từ lá và cuống hoa sen được dùng trong trường hợp ỉa chảy hoa sen và cuống sen phơi trong bóng râm và tán thành bột mịn, ngày uống 5 - 10g chia 3 – 4 lần để trị sốt, tiêu chảy, rối loạn chức năng gan, hoặc dùng dạng thuốc sắc trị ho, rong kinh và trĩ chảy máu. Bộ hạt sen uống trị nôn  và chế thành bột nhão đắp ngoài trị bênh về da. Để điều tri đau kinh, dùng ngó sen (10g) phối hợp với thân rễ xương bồ (20g), thân rễ trầu không (15g), làm thành 20 viên hoàn, ngày uống 2 viên trong 10 ngày kể từ ngày đầu hành kinh hạt sen là một thành phần  trong một bài thuốc cổ truyền Ấn Độ dùng chữa bệnh tim

9. Bài thuốc  có sen

1, Chữa  tiêu hóa kém ở trẻ em, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, phân sống, gầy yếu , phù thủng, hoàng  đản : Hạt sen 4g, bạch truật 12g (sao tẩm), phục linh 6g, nhân sâm 4 – 8g, thục địa 4 g, chích cam thảo 3g, gừng nướng 3 lát, táo ta 2 quả. Sắc uống trong ngày,

2 Chữa máu hôi không hết sau khi đẻ

Lá sen sao thơm tán nhỏ, uống với nước hoặc đồng tiện, hoặc  lá sen sắc uống, ngày 20 – 30g

3.  Chữa không nói được sau khi đẻ

Hạt sen, thạch  xương bồ, nhân sâm đều tán bột mỗi lần uống  20g

 4. Thuốc an thần gây ngủ

a) Viên nén lá sen: Cao mền lá sen 0.03g, bột mịn  lá sen 0.09g, thêm tá dược làm thành 1 viên. Uống 3 – 6 viên 3 giờ trước khi đi ngủ

 b Viên sen vông gồm! cao khô lá sen 0.05g (bằng 1g lá khô), cao khô lá vông 0,06g (bằng 1g lá khô), DL hoặc  Ltetrahydropalnatin 0.03g

c) Sirô lá sen gồm cao mền lá sen 4 g, cồn 45° 20mL,sirô đơn VĐ 1000 ml Liều dùng một ngày trước khi đi ngủ người lớn 15ml, trẻ em 5ml.

 5. Thuốc bổ tỳ làm ăn ngủ ngon, đại tiểu trên để dàng

a) Viên bổ Liên sơn.

Liên nhục 8g đậu nành 5g, hoài sơn 4g, cẩu tích 4 g, ý dĩ 4g, sơn tra 2g. toan táo nhân 1,2g. sa nhân 0,8g, tá dược vừa đủ cho 100 viên. Uống mỗi ngày 20 – 30g.

 b) Lục vị tân phương: Hạt sen, hà thủ Ô, hoài sơn, ý dĩ, cỏ xước, râu mèo, mỗi vị 12g Sắc  uống ngày một thang.

b) Liên nhục thục địa, hoài sơn, tang ký sinh, hà thủ ô, kim anh, mỗi vì 12g, quy bản, kỷ  tử, thỏ ty Tử. ngưu tất, lai quy, táo nhân, mỗi vị 8g Sắc uống ngày một thang

c) Liên nhục, ba kích, thục địa, kim anh, khiếm thực, đảng xâm, bach truật, mỗi vị 12g... phụ tử chế, quy bản, táo nhân, bá tử nhân, mỗi vị 8g, nhục quế 4g Sắc uống ngày một thang.

 7. Chữa rối loạn tiêu hóa, ỉa chảy  kéo dài ở trẻ em

 a) Hạt sen sấy khô tán bột, uống mỗi ngày 8 – 16g với nước cơm vào lúc đói

 b) Cốm bổ tỳ. Liên nhục, ý dĩ, hoài sơn, đảng sâm, bạch biển đậu, mỗi thứ 100g, cốc nha 30g tán bột mịn, sa nhẫn. trần bì. nhục khấu, mỗi thứ 20g, sắc lấy nước đặc, cùng với thuốc trên luyện với mật ong vừa đủ làm thành dạng cốm. Ngày uống 20 – 30g

c} Bột ích nguyên ngũ cam: Liên nhục 24 g, bạch chỉ nam 200g. Bạch chỉ bắc l20g, sử quân tử tẩm muối

8 Chữa suy nhược cơ thể ở người có bệnh đường hỗ hấp, viên phế quản mạn tính, lao

Tâm sen 10g, đan bì, ý dĩ sinh địa, bạch thược, đảng sâm. mỗi vị 12g, quy bản, mạch môn ngũ vị tử, mỗi vị 10g, trẩn bì, chích cam thảo, mỗi vị 6g, đại táo 4 quả. Sắc uống ngày một thang

 9. Chữa suy nhược cơ thể ở người thiếu máu, phụ nữ sau đẻ mất máu

Liên nhục, sa sâm, mạch môn, kỷ tử, mỗi vị 12g, long nhãn 9g, tâm sen, táo nhân, mỗi vị 8g, đăng tâm 6g Sắc uống ngày một thang

 10. Chữa chứng hổi hộp, đau lưng mỏi gối, ăn kém, ngủ ít

9. Chữa suy nhược cơ thể ở người thiếu máu, phụ nữ sau để mất máu Liên nhục, sa sắm, mạch môn, kỷ tử, mỗi vị 12g, long nhãn 9g, tâm sen, táo nhân, mỗi vì 8g, đăng tâm 6g Sắc uống ngày một thang

 10. Chữa chứng hổi hộp, đau lưng mỏi gối, ăn kém, ngủ ít Quả sen 12g, liên nhục 8g, hoài sơn 16g, thục địa 12g, trạch tả, phu tử chế, táo nhân, mỗi vị 8g, nhục quế 6g, Sắc uống ngày một thang

11Chữa chảy máu:

 Ngó sen sao, tam lăng, nga truật, huyết dụ, bồ hoàng sao, mỗi vị 8g, bách thảo sương 6g. Sắc uống ngày một thang

12. Chửa đái  ra máu do viêm nhiễm  cấp tính đường  tiết niệu

 Ngó sen 12g, sinh địa 20g, hoạt  thạch 16g, tiểu kế, mộc thông, bồ hoàng sao, đạm trúc diệp, sơn chi, mỗi vị 12g, chích cam thảo, đương quy, mỗi vị 6g. Sắc uống ngày một thang

13. Chữa xốt xuất huyết

 Lá sen, ngó sen (hoặc cỏ nhọ nồi), rau má, mỗi vị 30g, bông má đề 20g. Nếu có xuất huyết, tăng thêm cuống, lá, ngó sen lên 40 - 50g. Sắc uống ngày một thang

 14 Thuốc bổ  tỳ trợ phế sau khi cắt cơn ho gà :

Hạt sen bỏ tâm 40g, lòng đỏ trứng gà 400g, thiên môn 100g, thổ bối mẫu, hoài sơn, rễ ba kích, mỗi vị 80g, ô dược, trần bì, mỗi vì 60g, cam thảo, gừng khô, mỗi vị 40g, kẹo mạch nha vừa đủ. Lòng đỏ trứng luộc chín bẻ nát sấy khô, tất  cả các vị tán nhỏ, luyện  với  kẹo  mạch nha làm hoàn bằng  hạt ngô. Ngày uống 15 – 24 viên, chia 3 lần

15. Chữa sởi ở thời kỳ sởi bay:

 Hạt sen, sa sâm, đâu đỏ, lá dâu non, mỗi vi 120g, cam thảo, mạch môn, hoàng tinh, mỗi vị 80g, hoài sơn 60g. Tán thành bột, làm viên. Ngày uống 30g chia 3 lần.

16. Chữa rong huyết

 Ngó sen 12g, thích quy bản 24g, mẫu lệ 20g, sinh địa 16g, hoàng cầm, a giao, sơn chi, địa du, mỗi vị 12g. địa cốt bì 10g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày một thang

 17. Chữa khí hư

 a) Liên nhục, đảng sâm, ý dĩ, khiếm thực, mã đề, mỗi vị 16g, bạch truật, hoài sơn, mỗi vị 12g, trần bì 8g Sắc uống ngày một thang

 b) Liên nhục, đảng sâm, khiếm thực, mỗi vị 16g, bạch truật, kim anh, mỗi vị 12g, bán hạ chế, trần bì, mỗi vị 8g Sắc uống ngày một thang

 c) Liên nhục, khiếm thực, mỗi vị 16g, bạch truật, đảng sâm, kim anh. mỗi vị 12g, trần bì, bán hạ chế, phục linh, mỗi vi 8g, cam thảo 4 g. Sắc uống ngày một thang

18. Chữa đái thảo đường

a) Tâm sen 8g, thạch cao 20g, sa sâm, thiên môn, mạch môn, hoài sơn, bạch biển đậu, ý dĩ  mỗi vị  12g Sắc uống ngày một thang.

 b) Điều trị  phối hợp với thuốc chính

 Gương sen 500g, cỏ may (lấy cả gốc) 1000g. Sắc  và cô được 1 lít cao lỏng, pha với 250 mi rượu  để bảo quản. Mỗi lần uống 30 ml ngày 2 lần

 19. Chữa chảy máu não và các biến chứng  kèm  theo ở bệnh nhân tăng huyết áp.

 Lá sen, cam thảo, mỗi vị 15,5g, đỗ trọng 12.5g, sinh địa mạch  môn  tang ký sinh, bạch thược, mỗi vị 10g. Sắc uống ngày một thang. Tác dụng làm giảm huyết áp, chức năng nói và cử động  các chi được cải thiên

20. Điều trị hỗ trợ chứng viêm não Điều trị bằng châm cứu kết hợp với bài thuốc tư âm như sau

 Liên nhục 2000g, tâm sen 500g sinh địa 3000g, củ mài 2000g, mạch môn, long nhãn nhục , mỗi vi 1000g Sắc mạch môn, sinh địa. long nhãn, tâm sen lấy nước đặc, các vị khác tán bột , tất cả trộn lẫn, cho thêm đường đủ ngọt, làm thành viên bẵng hạt  đỗ xanh. Ngày uống 16 - 20g, chia 2 - 3 lần

Gia giảm: Nếu nhiệt chứng nhiều gia huyền sâm, chi tử, co giật nhiều, gia thiên ma, câu đằng, mê man chưa tỉnh  gia thạch xương bồ.

Nguồn : Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam