A. Mô tả con vật

• Con hươu thường cao 1m dài 0,9m – 1,2m hoặc chỉ cao 0,72m. Lông đẹp mịn màu đỏ hồng đốm trắng.
• Con nai to và mạnh hơn con hươu, lông cứng hơn, màu xám, hoặc nâu, không có đốm.
• Cả hai đều có chân dài, nhỏ, đuôi ngắn, 2 mắt to, dưới mắt có đốm đen.
• tChỉ có con đực mới có sừng. Từ hai tuổi trở đi, hươu nai đực bắt đầu có sừng, nhưng thường hươu nai từ 3 tuổi trở đi sừng hoặc nhung mới tốt cho thu hoạch. Hằng năm vào cuối mùa hạ, sừng hươu nai cũ sẽ rụng đi, xuân năm sau sẽ lại mọc sừng khác. Sừng non khi mới mọc dài 5-10cm, rất mềm. Mặt ngoài phủ đấy lông tơ màu nâu nhạt trong chứa rất nhiều mạch máu. Mùa nhung của hươu vào tháng 2-3, của nai vào tháng 4-8.Thường tháng 7-8 là mùa hươu nai giao cấu. Con cái có chửa 6 tháng váo khoảng tháng 2-3 năm sau thì đẻ. Hươu nai sống từng đàn ở núi rừng, có khi ở cả đồng bằng. Nó ăn cỏ, quả cây, nhất là lá non. Nơi nào cày cấy nó thường đến ban đêm không sợ người, thường xuống ruộng ăn lúa, ngô, đỗ cho nên săn hươu nai là một hình thức bảo vệ hoa màu.

B. Cắt nhung và chế biến

• Thường người ta lấy nhung ở những con hươu nai sống hoang do săn bắn được. Nhưng vì không đủ nhu cầu nên người ta đã chú ý tới việc nuôi hươu nai để lấy nhung.
• Ở nước ta việc nuôi hươu chưa được phổ biến. Ở Nghệ An, Hà Tĩnh có nhiều hộ nuôi, con đực cho nhung, con cái mỗi năm đẻ 1 lứa. Nuôi hươu bằng lá tre, lá mót, lá chuoiois, dây khoai lang, cây lúa, cây ngô non...
• Cưa nhung: ở nước ta thường làm như sau: vào tháng 2-3 khi cặp nhung đã đúng tuổi, người ta chọn 3-4 người mạnh khỏe, ôm cổ nắm chân hươu vật ngã hươu xuống, có khi dùng võng chụp hươu, nhưng chú ý không làm hỏng cặp nhung. Sau khi trói kĩ 4 chân, dùng loại cưa, cưa lấy nhung từ chỗ cách đế nhung 3cm. Máu chảy ra được hứng lấy cho vào rượu uống. Nhưng cũng chỉ lên lấy có chừng mực để khỏi hại hươu. Muốn hãm cho máu không chảy nữa, người ta dùng mực tà trộn với than gỗ cho đều rồi bôi vào chỗ cưa thì máu cầm ngay. Sau đó lấy miếng vải gạc hay vải thường thật sạch bọc lấy để ruồi muỗi khỏi đậu vào sinh dòi bọ.
• Thường mỗi năm chỉ lấy được 1 cặp nhung, đặc biệt có khi 2 cặp. Tại các nước khác, người ta thường hướng hươu đi theo 1 con đường vào bẫy. Hươu tụt xuống, đưa đầu sừng ra cho người ta cắt, sau đó trở lại chuồng rất nhẹ nhàng.
• Chế nhung: nhung cắt được cần chế biến ngay vì nhiều máu và chất thịt để lâu có thể bị thối và dòi bọ. Có nhiều cách chế nhung:

- Đem cặp nhung ngâm vào rượu 1 đêm. Khi ngâm chú ý đế chỗ cắt lên trên cho chất tốt trong nhung không ra hết vào rượu. Hôm sau rang cát cho nóng vừa, để vào 1 cái ống ở giữa để cặp nhung, vẫn để chỗ cắt lên phía trên. Khi cát nguội lại đổ ra thay cát mới rang vào. Mỗi lần thay cát lại nhúng nhung vào rượu cho rượu thấm vào. Cứ làm như vậy cho đến khi khô. Cất vào hộp có nắp kín trong đó có gạo rang hay vôi chưa tôi để giữ cho khô ráo. Có nơi người ta thay cát bằng gạo rang. Sau khi nhung khô người ta dùng gạo đấy nấu cháo.

- Chỉ tẩm rượu vào nhung rồi sấy khô. Khô rồi lại tẩm rượu rồi sấy khô. Làm như vậy đến khi nhung khô kiệt là được. Nếu làm không cẩn thận nhung có thể bị nứt chảy máu ra kém giá trị.
Thường công việc chế biến nhung đòi hỏi 2-3 ngày. Một cặp nhung nặng 800g, khi khô chỉ còn chừng 250g. Trước khi dùng còn cần phải bỏ hết lông đi nữa. Muốn vậy người ta nung 1 cái dùi sắt hay miếng sắt cho đỏ lăn xung quanh cho cháy hết lông.

• Phẩm chất của nhung:

- Huyết nhung được coi là loại nhung quý nhất: nhung ngắn mềm, mọng máu, chưa phân nhánh.

- Nhung yên ngựa là loại sừng non bắt đầu phân nhánh nhưng nhánh còn ngắn, chỗ phân nhánh bên dài bên ngắn trông giống yên con ngựa. Loại này cũng rất quý vì cho rằng nhung đã phát triển đầy đủ mà chưa thành sừng. Nếu đợi quá ít nữa, một phần đã thành sừng thì kém giá trị.

C. Thành phần hóa học của nhung

• Trong nhung hươu nai người ta phân tích được các chất: canxi phosphat, canxi carbonat, protid, chất keo.
• Nhà bác học Liên xô cũ Pavolenco đã lấy từ nhung các loại hươu nai ở Xiberi một chất nội tiết gọi là pantocrin, rồi chế thành thuốc uống hay tiêm mang tên pantocrin.

D. Tác dụng dược lý

• Nhung hươu, nai là một vị thuốc quý thứ 2 trong tứ đại danh dược của y học cổ truyền: Sâm, nhung, quế, phụ. Nó đã được dùng lâu đời từ khoảng hơn 1500 năm trước đây. Không những ở Việt Nam mà còn nhiều nước trên thế giới như Trung Quốc, Liên Xô, Hungari, Triều Tiên, Nhật Bản cũng rất ưa chuộng nhung hươu nai.

  Theo y học cổ truyền, nhung hươu, nai có vị ngọt, mặn, tính ấm, không độc, vào 3 kinh thận, can, tâm, có tác dụng bổ thận, tráng dương, sinh tinh, bổ tủy, ích huyết, mạnh gân xương, giảm hiện tượng mệt mỏi, lao lực, làm lành vết thương. Người dùng nhung hươu, thấy tinh thần sảng khoái, cơ thể khỏe mạnh, ăn được nhiều, ngủ tốt, chóng lên cân.

  Riêng đối với sức khỏe nam giới, từ lâu Nhung hươi được biết đến như một “thượng dược” với sức khỏe quý ông.

  Nhung hươu giúp bổ thận, tráng dương, sinh tinh

  Y học cổ truyền có viết, đàn ông 8 tuổi thận khí thực thì tóc tốt, thay răng; 16 tuổi thì thận khí thịnh, thiên quý đến, tinh khí đầy; 24 tuổi thận khí điều hoà, thân thể cường tráng; 64 tuổi (8 thiên quý) thì thận khí suy kém tóc rụng, răng rụng, cơ thể suy yếu. Điều đó chứng tỏ được tầm quan trọng của tạng thân đối với sức khỏe của nam giới. Khi thận khí tốt, cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai, hoạt bát, tình dục tốt, sống lâu. Thận khí yếu cơ thể mệt mỏi, ù tai, tróng mặt, xanh xao gầy yếu, tinh lạnh, vô sinh…

  Khi nhắc đến dược liệu bổ trận tráng dương, bổ thận khí, sinh tinh thì nhung hươu là dược liệu hàng đầu không thể không nhắc đến. Nhung hươu quy kinh thận, giúp thận sinh tinh, bồi bổ thận khí, giúp thận khí hài hòa từ đó thân thể sẽ tự khắc cân cân bằng, sức khỏe cải thiện, da dẻ hồng hào, tràn đầy nguyên khí.

  Thật vậy, qua trình sử dụng cho thấy, người dùng nhung hươu thấy tinh thần sảng khoái, cơ thể khỏe mạnh, ăn ngon, ngủ tốt hết hẳn các chứng do thận yếu: mệt mỏi, ù tai, mờ mắt, đau gối, đau lưng, tình dục yếu…

  Nhung hươu giúp hỗ trợ điều trị liệt dương, suất tinh sớm

  Liệt dương ở nam giới thường do 2 nguyên nhân gây ra: một là do hoạt động tình dục quá mức kéo theo sự mệt mỏi, rệu ra của cơ quan sinh dục gây ra sự tổn hại thận khí từ đó gây ra trạng thái ức chế tình dục. Hai là do căn bản thể chất của cơ thể yếu, thiếu sinh khí, dấn đến ham muốn tình dục cũng giảm. Cả hai nguyên nhân này đều dẫn đến việc mất cảm giác, mất hưng phấn trong việc quan hệ tình dục.

  Nhung hươu, với lượng dưỡng chất lớn, quy kinh thận (thận tàng tinh, thận chủ sinh sản) giúp cơ thể khỏa mạnh, bổ sung sinh khí, dưỡng thận khí giúp tìm lại ham muốn, cung cấp một nguồn sinh khí dồi dào cho quá trình hoạt động tình dục. Người sinh lý yếu, liệt dương sử dụng nhung hươu thì cơ thể khỏe mạnh, tìm lại hưng phấn, khả năng sinh hoạt tình dục, người khỏe mạnh dùng nhung hươu giúp duy trì phong độ, tránh hao tổn thận khí, cơ thể luôn khỏe mạnh, sảng khoái sau sinh hoạt tình dục.

  Việc này đã được chứng minh bởi y học Nhật Bản, khi bào chế thuốc Rulodin từ nhung hươu dưới dạng tiêm để trị các rối loạn về sinh lý của nam giới thì thấy hiệu quả rất tốt. [3]. Các sự ham muốn, cương độ, thời gian và chất lượng đều tăng đáng kể.

  Nhung hươu giúp tăng cường sức khỏe nền tảng, giúp cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai.

  Trên thế giới có hơn 650 nghiên cứu khoa học về nhung hươu. Trong cuốn “Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam” [3] có viết “ Người dùng nhung hươu nai thấy tinh thần sảng khoái, cơ thể khỏe mạnh, ăn được nhiều, ngủ tốt, chóng lên cân. Đối với trẻ em, nhung hươu làm cơ thể trẻ cứng cáp, mau lớn, chóng biết đi. Người có bệnh đau dạ dày, người mới ốm dậy, phụ nữ có thai dùng cũng tốt.” Vì khả năng bổ tủy, tạo máu nên nhung hươu đặc biệt tốt với những người ốm dậy, mới sinh.

  Năm 1998, ở New zealand, người ta đã thử nghiệm cho các lực sỹ uống 70mg chất lộc nhung tinh (nhung hươu) hằng ngày trong 2 tháng. Kết quả là nhóm lực sỹ được dùng nhung có khả năng chịu đựng về thể chất tăng gấp đôi so với nhóm không dùng nhung, đồng thời cơ thể cũng giảm khá nhiều mỡ.

  Đến nay, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng, ngoài hàm lượng protid, lipid, khoáng chất lớn, trong nhung hươu còn chứa hợp chất GH (hormon tăng trưởng ở người) đặc biệt là IGF1 - hợp chất có cấu trúc tương tự hormon của người (insulin), đây chính là hợp chất chính đem lại các tác dụng tuyệt với của nhung hươu. Qua nghiên cứu cho thấy, IGF1 làm tăng cường tái tạo mô, tăng cường khả năng hồi phục của cơ thể, tăng mô sụn, tế bào thần kinh, tác động tốt trên toàn cơ thể giúp cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai.

  Nồng độ hợp chất IGF1 cũng chính là tiêu chuẩn đánh giá chất lượng các sản phẩm chứa nhung hươu tại Hoa Kì.

  Khả năng tiết nội tiết tố, nhung hươu giúp làm chậm quá trình mãn dục nam

  Nhung hươu bổ thận, kích thích thận, tinh hoàn tiết ra nội tiết tố nam, khôi phục nồng độ nội tiết tố đã mất do sự lão hóa. Điều đó cũng giúp làm chậm quá trình mãn dục nam (sự suy giảm nội tiết tố nam tự nhiên theo độ tuổi), giúp nam giới tuổi trung niên lấy lại sinh lực, ham muốn tình dục. Không chỉ vậy, nhung hươu hoạt huyết, lợi máu phần nào giúp tăng khả năng cương cứng, thời gian cương cứng khiến cuộc yêu trở nên hoàn hảo hơn.

E. Công dụng và liều dùng

• Theo tài liệu cổ lộc nhung có vị ngọt, tính ôn, lộc giác có vị mặn tính ôn, cao ban long vị ngọt mặn tính hơi ôn. Cả 3 vị vào 4 kinh thận, can, tâm và tam bào. Lộc nhung có tác dụng sinh tinh, bổ tủy, ích huyết, lộc giác có tác dụng tán ứ, hoạt huyết, tiêu thũng, cao ban long có tác dụng ích huyết, bổ tinh, ôn bổ can và thận. Lộc nhung được dùng trong mọi trường hợp hư tồn trong cơ thể, nam giới hư hao tinh kém, hoa mắt hoạt tinh, nữ giới băng lậu đới hạ, lộc giác dùng chữa sang thương thũng độc, cao ban long chữa hư hao gầy yếu, lưng gối không có lực, mọi chứng do dương hư đưa tới thổ ra máu, máu cam, tác dụng nói chung giống nhung hươu nhưng hơi chậm hơn.
• Những người âm hư, hỏa dương mạnh thì không được dùng.
• Hiện nay lộc nhung được Nga chế thành thuốc uống và thuốc tiêm với tên gọi pantocrin dùng làm thuốc bổ, chữa mệt mỏi, làm việc quá sức huyết áp thấp, cơ tim yếu, sau khi ốm khỏi. Liều dùng uống ngày 2-3 lần, mỗi lần 30-40 giọt, uống trước khi ăn cơm. Liều tiêm ngày tiêm 1-2 ống.

Đối tượng sử dụng:

• Dùng trong mọi trường hợp hư tổn trong cơ thể: nam giới hư hao, tinh kém, hoa mắt, di tinh, hoạt tinh. Phụ nữ có thai, nữ giới băng huyết, rong kinh, bạch đới.
• Người mệt mỏi, suy nhược thần kinh, làm việc quá sức, mới ốm dậy.
• Người bị đau dạ dày, hen suyễn mạn tính, ù tai, huyết áp thấp, cơ tim yếu, mắt mờ, đau lưng mỏi gối, ra mồ hôi trộm, có vết thương.

Chú ý không dùng cho các đối tượng:

• Những người âm hư mà hỏa dương mạnh.
• Những người cao huyết áp, đái tháo đường, xơ cứng mạch máu, viêm thận, hẹp van tim, tiêu chảy, máu nóng sinh mụn nhọt lở ngứa.

Đơn thuốc có lộc nhung dùng trong nhân dân:

1. Trị tinh huyết suy kiệt, sắc mặt đen sạm, tai ù, mắt hoa, miệng khô, khát, lưng đau, gối mỏi, tiểu đục, trên táo dưới hàn: Lộc nhung, Đương quy (đều tẩy rượu). Lượng bằng nhau, tán bột. Dùng thịt Ô mai nấu thành cao, trộn thuốc bột làm hoàn. Ngày uống 8-12g lúc đói với nướccơm (Hắc Hoàn - Tế Sinh Phương).
2. Trị tinh huyết đều khô, doanh vệ hao tổn, sốt về chiều, tự ra mồ hôi, hồi hộp, lo sợ, chân tay mỏi, các loại hư yếu: Lộc nhung (chưng rượu), Phụ tử (bào) đều 40g.Tán bột. Chia làm 4 phần. Thêm Sinh khương 10 lát, sắc uống ấm(Nhung Phụ Thang - Thế Y Đắc Hiệu Phương).
3. Trị hư yếu, liệt dương, da mặt không tươi, tiểu nhiều, không muốn ăn uống: Lộc nhung 20-40g. Ngâm rượu 7 ngày, uống dần (Lộc Nhung Tửu - Phổ Tế Phương).
4. Trị Thận dương bất túc, tinh khí hao tổn gây nên liệt dương, Di tinh, hoạt tinh, tiết tinh, lưng đau, gối mỏi, đầu váng, tai ù: Lộc nhung, Nhân sâm, Thục địa, Câu kỷ tử, Phụ tử. Làmthành hoàn, uống (Sâm Nhung Vệ Sinh Hoàn - Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).
5. Trị phụ nữ bị băng lậu, vô sinh do dương hỏa suy: Lộc nhung 40g, Thục địa 80g, Nhục thung dung 40g, Ô tặc cốt 40g. Tán bột. Ngày uống 8-12g. (Lộc Nhung Tán - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
6.  Trị phụ nữ bị băng lậu: Lộc nhung 1g, A giao, Đương quy đều 12g, Ô tặc cốt 20g, Bồ hoàng 6g. tán bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g với rượu ấm (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
7. Trị liệt dương, tiểu nhiều: Lộc nhung, sao rượu, tán bột. Mỗi lần uống 0,8g-1,2g với nước sắc 20g Dâm dương hoắc (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).